Seria: Fasci Radzivilliani

Książka wybitnej badaczki literatury XIX wieku, prof. dr hab. Aliny Aleksandrowicz ma szanse stać się bestselerem, tak jak bestselerem była książka bohaterki tej książki – Malwina, czyli domyślność serca. Malwinę opublikowała Maria z ks. Czartoryskich ks. Wirtemberska w 1816 roku. Twórczość Ks. Marii analizuje Alina Aleksandrowicz w szerokim kontekście literackim, ale także kulturowym, obyczajowym epoki. To głębokie, niezwykle dokładne omówienie środowiska w jakim tworzyła ks. Czartoryska przynosi dzieło wybitne, które na długo pozostanie kompendium wiedzy. Jak słusznie pisał w recenzjiz pracy prof. dr hab. Jakub Z. Lichański: „Bez przesady można powiedzieć, że recenzowana książka to opus magnum profesor Aleksandrowicz, co więcej to jedna z najważniejszych książek na temat wspominanego okresu, jaka powstała w ostatnich dziesięciu latach. Jest zwieńczeniem wieloletnich prac Pani Profesor, która od 1968 roku zajmuje się i twórczością autorki Malwiny i dokonaniami Izabeli ks. Czartoryskiej. Książka imponuje szerokością pola badawczego i dzięki, jakże dziś rzadkiemu, sięgnięciu do archiwów, wnosi bardzo wiele nowych faktów do poznania życia kulturalnego Polski,szczególnie w I połowie wieku XIX.”

"Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Edukacji i Nauki w ramach Programu Doskonała Nauka"


Recenzja:  Recenzja książki

Recenzja Nowe Książki VI/2023:

Piękny portret
Wojciech Kaliszewski
Kiedy w roku 1816 ukazał się „pewien romans (...) przez kobietę napisany i jeden z pierwszych w rodowitym języku..." wszyscy rozpoznali w autorce Marię z ks. Czartoryskich Wirtemberską.
Powieść Malwina, czyli, domyślność serca - taki tytuł widniał na okładce anonimowo kulturalne w czasach Królestwa Kongresowego, pojawiała się często we wspomnieniach przecież wydanej książki od razu stała się wydarzeniem literackim i towarzyskim.
Malwinę czytano, dyskutowano o niej, porównywano z tytułami obcymi, a samą autorkę obsypywano pochwałami i komplementowano. Widziano w niej znakomitą kontynuatorkę dzieła zapoczątkowanego przez rodziców: Adama Kazimierza Czartoryskiego i Izabelę z Flemingów Czartoryską. Maria, urodzona w 1768 roku w słynnym warszawskim Pałacu Błękitnym, dorastała i rozwijała swoje zdolności w Puławach, które - nie bez powodu nazywane Nowymi Atenami - od lat osiemdziesiątych XVIII stulecia stanowiły prawdziwe centrum oświeceniowo-romantycznej kultury w Polsce przed- i porozbiorowej.
Postać Marii Wirtemberskiej, pisarki preromantycznej, autorki powieści, komedii wierszy, a także niezwykle ciekawych listów, postać, wokół której ogniskowało się życie - z epoki, a także w monografiach i opracowaniach literackich. Pisali o niej między innymi Andrzej Edward Koźmian i Julian Niemcewicz, a także Juliusz Kleiner, Wacław Borowy. Witold Billip czy Alina Aleksandrowicz. I ta właśnie badaczka, zajmująca się od dawna Puławami i dziełem Czartoryskich, jest autorką najnowszej, obszernej i pięknie wydanej monografii poświęconej postaci Wirtemberskiej i jej twórczości literackiej. Twórczość Mani z ks. Czartoryskich ks. Wirtemberskiej. Literatura i obyczaj to efekt wieloletnich badań, kwerend i poszukiwań źródłowych prowadzonych przez badaczkę. Aleksandrowicz na tej podstawie stworzyła wyjątkowo bogatą i znakomicie udokumentowaną książkę, opatrzoną przypisami i obszerną bibliografią. Praca wnosi istotną wiedzę na temat samej pisarki oraz czasów, w których przyszło jej żyć. A były to czasy pod każdym względem burzliwe i dynamiczne. Aleksandrowicz odsłania w twórczości Wirtemberskiej te treści i sposoby przedstawiania świata, które wyraźnie mówią o przemianach jej warsztatu, ukazując jednocześnie konsekwentne umacnianie się w literaturze wyobraźni romantycznej.
Omawiana książka przedstawia postać autorki Malwiny w szerokim kontekście zdarzeń historycznych, kulturowych i obyczajowych. Maria Wirtemberską byłą świadkiem z jednej strony politycznego końca wolnej Rzeczypospolitej, ale z drugiej obserwowała dramatyczne wysiłki ratowania substancji narodowej, a w pewnym momencie sama włączyła się twórczo w ich urzeczywistnianie. Jej zdolności literackie rozwijały się dzięki wrodzonym talentom, zdecydowanej woli twórczej oraz pracy. Badaczka niezwykle szczegółowo i wnikliwie śledzi rozwój osobowości Wirtemberskiej. Warto podkreślić, że porządek biograficzny stanowi w pracy jedynie szkielet całej opowieści o życiu i przeżyciach Wirtemberskiej. Aleksandrowicz stara się przede wszystkim ukazać żywą osobowość swojej bohaterki, akcentuje jej rozwój intelektualny i duchowy, analizując te wszystkie elementy, które tę osobowość bogaciły i umacniały. Dlatego w części wstępnej autorka nakreśliła szerokie tło historyczno-przestrzenne z Puławami - ale także Warszawą czy Sieniawą - jako miejscem centralnym i podkreśliła rolę rodziców Wirtemberskiej - Adama Kazimierza oraz Izabeli Czartoryskich - w ukształtowaniu jej wrażliwości oraz poglądu na świat. Ważną rolę w rozwoju osobowości młodej księżniczki odegrali także pisarze i artyści związani z Puławami. Czartoryska była adresatką wielu ód, wierszy i pieśni chwalących jej talent, urodę i wdzięk. Materiał ściśle biograficzny uzupełnia i rozszerza także wczesna twórczość i korespondencja księżniczki, do której Aleksandrowicz sięga i z której wydobywa bardzo wiele ciekawych wątków. Między innymi w tym kontekście ujawniają się przyjaźnie i bliskie relacje między wszystkimi dziećmi Czartoryskich. Przypomnijmy, że Wirtemberską łączyło wiele na przykład z bratem, Adamem Jerzym Czartoryskim. Rodzeństwo bardzo się wspierało i służyło sobie w życiu niejednokrotnie realną pomocą.
Ważną kwestią, którą autorka przedstawia w swojej książce, jest określenie i umiejscowienie twórczości Marii Wirtemberskiej na mapie polskich prądów literackich. Chodzi tutaj szczególnie o miejsce Malwiny. Sentymentalizm czy romantyzm? A może jakaś formuła pośrednia? Badaczka zdecydowanie - i słusznie - opowiada się za preromantycznym charakterem powieści. Malwina nie mieści się w wąskich ramach opowieści sentymentalnej, jest utworem ukazującym głębokie uczucia bohaterów, ich losy są bar­ dziej skomplikowane niż losy postaci sentymentalnych i bardziej rzeczywiste niż typowo sentymentalne. Wirtemberska otwiera zatem swoją powieścią nowy etap literatury polskiej i już choćby z tej przyczyny warto szerzej przedstawiać jej życie i dzieło. A składała się nań nie tylko twórczość stricte literacka, ale także wspomniana epistolografia i eseistyka, która także zostaje przypomniana w recenzowanej pracy. Te próby obejmo­ wały głównie katalog pamiątek złożonych w puławskim Domu Gotyckim. Wirtemberska zamieściła w nim eseistycznie ujęte biografie, elogia, artykuły historyczne i luźne refleksje. Tak powstały swoiste kom en­ tarze do zbiorów gromadzonych przez matkę, Izabelę Czartoryską. Badaczka przybliża i przedstawia te prace Wirtemberskiej, się­ gając do źródeł, przytaczając wspomnienia świadków i bywalców Puław. Jest to bardzo ciekawy, a mniej znany wątek twórczości autorki Malwiny.
M aria z Czartoryskich Wirtemberska należała do pokolenia, które wychowane jeszcze w duchu oświecenia, świadomie wkraczało w epokę romantyczną. Nowe widzenie świata i przede wszystkim nowe spojrzenie na człowieka i jego uczucia stawały się w tym pokoleniu wyraźnym drogowskazem. W książce ten znaczący proces przemian widać wyraźnie właśnie na przy­ kładzie tytułowej postaci. W tym sensie jest to praca wykraczająca poza granice typowej monografii, stając się głosem syntetycznym, szerszym i głębszym, obejmującym cały szereg zmian w kulturze, literaturze i obyczajowości tamtych czasów.
Przypomniany zostaje dorobek literacki Marii z ks. Czartoryskich ks. Wirtemberskiej w sposób nie tylko dokładny, źródłowy, ale - co stanowi istotny walor książki - przejrzysty i jasny. Twórczość Marii z ks. Czartoryskich... wypełnia jedną z luk, które wciąż jeszcze uniemożliwiają stworzenie pełnej panoramy polskiej kultury. Szczególnie pierwsze dekady XIX stulecia czekają na kwerendy i badania. I dobrze, że Alina Aleksandrowicz od lat ten szlak badawczy przeciera.

Nowe Książki VI/2023
*********

   Kod QR:    Co to jest?
    Więcej informacji

B5

ISBN: 978-83-286-0173-4